Ustroje majątkowe

Ilu małżonków wie, że po zawarciu związku małżeńskiego istnieją trzy majątki – majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony, a pomiędzy tymi masami majątkowymi, możliwe są modyfikacje i przesunięcia! Myślę, że niestety niewielu.

Zawarcie małżeństwa powoduje powstanie rodziny oraz nowej sytuacji prawnej małżonków nie tylko w zakresie stosunków osobistych, ale także na obszarze stosunków prawno-majątkowych. Ustawodawca polski w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym wskazał dwa rodzaje ustrojów majątkowych: ustrój wspólności ustawowej i ustrój umowny.

Ustrój ustawowej wspólności obowiązuje w wypadku, gdy małżonkowie, ani przed zawarciem małżeństwa, ani później nie zawarli umowy majątkowej (intercyzy) zmieniającej zasady obowiązujące w ich majątku wspólnym. Wspólność ustawowa powstaje bowiem z mocy prawa, z chwilą zawarcia małżeństwa.

W systemie ustawowej wspólności istnieją trzy majątki – majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony. Nie wszystko zatem od dnia zawarcia małżeństwa pozostaje wspólne, niektóre składniki majątkowe wciąż będę pozostawać majątkami osobistymi małżonków.

Wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków. Przepis wylicza przedmioty majątkowe, które wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków i są to między innymi:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków – np. dochody z pracy, niezależnie od ich wysokości będą należeć do majątku wspólnego małżonków, taka samo dochody z działalności gospodarczej jednoosobowej jednego z małżonków.
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, np. pani Joanna ma nieruchomość, którą wynajmuje, dochody z wynajmowanego mieszkania, będą należeć do majątku wspólnego jej i jej męża, nawet jeśli mieszkanie jest tylko mieszkaniem pani Joanny.
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, odprowadzane dobrowolnie lub przez pracodawcę w imieniu pracownika,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie (subkonto w ramach konta ubezpieczonego) w ramach dobrowolnych wpłat lub przez pracodawcę w imieniu pracownika.

Majątek osobisty małżonków z kolei obejmuje te przedmioty, które małżonkowie nabyli przed powstaniem wspólności ustawowej tj. przed zawarciem małżeństwa. Do majątków osobistych małżonków między innymi będą wchodziły:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej  – np. pobierane wynagrodzenie za pracę małżonka do dnia zawarcia związku małżeńskiego, będzie zatem majątkiem osobistym tego małżonka, nawet po powstaniu wspólności ustawowej;
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
  Dla przykładu, Pani Joanna, pozostająca we wspólności majątkowej dziedziczy po swojej zmarłem mamie dom. Nieruchomość ta wchodzi do majątku osobistego pani Joanny i jest ona jej jedyną właścicielką. To samo będzie dotyczyć darowizny – brat pani Joanny, darując jej samochód, sprawia, że pani Joanna staje się jedyną właścicielką samochodu, pomimo tego, że jest ona w związku małżeńskim i nie zawierała tzw. intercyzy;
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków np. wózek inwalidzki, służący tylko jednemu małżonkowi.
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie np. emerytura jest świadczeniem o charakterze osobistym związanym z osobą uprawnionego, ponadto prawem o charakterze niezbywalnym. Oznacza to, że przysługuje ona wyłącznie emerytowi i należy do jego majątku osobistego, a nie małżonkom łącznie ;
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

Ustalony przez Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy skład majątku osobistego każdego z małżonków i ich majątku wspólnego nie oznacza również, że małżonkowie nie mogą przenieść poszczególnych jego składników z jednego majątku do drugiego. Zawarcie małżeństwa nie ogranicza bowiem zasady swobody umów jednostki.

Pani Joanna może zatem w drodze darowizny przenieść na przykład własność jej samochodu z jej majątku osobistego do majątku jej męża albo do majątku wspólnego i sprawić, że wspomniany samochód, jaki otrzymała od brata, staje się wspólny.   

Jeśli chodzi o majątek wspólny, oboje małżonkowie mają takie same uprawnienia do wykonywania zarządu tym majątkiem i każdy z nich może go wykonywać samodzielnie. Niektóre czynności dla swojej ważności będą wymagały jednak zgody drugiego małżonka. Są to tzw. czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem. Tak więc nie będzie możliwa na przykład sprzedaż wspólnego mieszkania tylko przez jednego małżonka, bez uzyskania zgody drugiego.

Małżonkowie mogą jednak dowolnie kształtować swoje stosunki majątkowe i mogą zawrzeć umowę, którą zmodyfikują ustawowy ustrój majątkowy. Taka umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego i może zostać zawarta już przed zawarciem związku małżeńskiego. Małżonkowie mogą też zawrzeć taką umowę w każdym czasie, w trakcie trwania ich małżeństwa. Mają takie możliwości jak:

Wtedy do majątku wspólnego będzie wchodziło więcej składników majątkowych i małżonkowie mogą w umowie wskazać, jaki majątek jeszcze będzie wspólny,  bez względu na zasady ustawowe. Taka umowa spotyka jednak ograniczenia. Nie można obejmować wspólnością majątkową:

1. • przedmiotów majątkowych, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu i darowizny,
   • praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
   • praw niezbywalnych,
   • wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jeżeli nie wchodzą one do współwłasności ustawowej,
   • niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Wtedy do majątku wspólnego będzie wchodziło mniej składników majątkowych niż wynika to z ustawy i małżonkowie w umowie mogą wymienić majątek, który nie będzie wchodzić do wspólności ustawowej, a pozostanie odrębnym, osobistym majątkiem jednego z nich.

W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później i każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. W tym wypadku będziemy mieć do czynienia tylko z osobistym majątkiem żony i osobistym majątkiem męża.  Taka umowa może być jednak zmieniona lub rozwiązana w każdym czasie, a w konsekwencji w każdej chwili trwania związku małżeńskiego, może powstać wspólność ustawowa pomiędzy małżonkami. Wielu małżonków decyduje się na takie rozwiązania ze względu na rodzaj działalności jaki prowadzą, mając świadomość, że ewentualne konsekwencje prawne, w tym egzekucyjne będą kierowane tylko do jego majątku osobistego a nie do majątku drugiego małżonka.